Web Sunum Mantığı

Sizlere Internet Information Server veya Personel Web Server "dan söz ediliyor. Bu ürünler Microsoft"un Web sitelerinin yayınlama ve kontrol etme konusunda hazırladığı uygulamalar. Elbetteki diğer işletim sistemlerinde de web sunuculuğunu üstlenen yazılımlar yer alıyor. Örneğin Linux türevleri ( Red Hat , Slackware , Suse , Mandrake vs ) üzerinde web sunuculuğunu Apache Server yürütüyor .
ASP dosyalarımızı başka işletim sistemleri içindede yayınlayabiliriz. Farklı işletim sistemleri üzerinde ASP yayınlamak üzere hazırlanmış eklentiler çeşitli firmalar tarafından hazırlanmış durumda . Örneğin Chilisoft ( http://www.chilisoft.com ) adlı yazılım firması değişik işletim sistemlerinde yer alan Web sunucularının ASP dosyalarını icra ettirebilmeleri için ASP eklentileri sunuyor. Fakat ASP yi kendi ailesinden uzak tutmamak , çalışmalarımızda bizi çok daha rahat ettirecek. Bu yüzden biz genel hatlarıyla Microsoftun Web yayınlama mimarisinden bahsedeceğiz. Çalışmalarımızın sistem içersinde hangi akış üzerinde faaliyet gösterdiğini kısaca inceleyelim.


Şekil 1.1 web sunucusu ile Client ilişkisi

Web Browser işletim sistemi ne olursa olsun Web sitesine müracaat ederken önce Web Server ile bağlantı kurar . Bu bağlantı için kullanılan işletim sistemi veya internet bağlantı şeklimiz fark etmeksizin sunucu ziyaretçinin bilgisayarına HTML kodlarının yer aldığı text dosyayı ve bu dosya içersinde belirtilmiş nesneleri gönderir. Bu dosyada yer alan HTML komutlarına göre Browser kendisine ulaştırılan text ve çoklu ortam nesnelerini görüntüler. Basit anlamda WEB iletişimi bu şekilde çalışır .

İlk kuşak web sayfaları üzerinde sadece metin ve basit çoklu ortam nesneleri yer alabiliyordu.Salt olarak HTML yeterli dinamikliği gösteremiyordu. Ayrıca sunulan bilginin türü zengin değildi. Her bilginin tek tek hazırlanıp ayrı sayfalarda sunulması organize bilgi guruplarının yayınlanmasında zaman ve maliyet yönünden ciddi bir problemdi. Bilgiler arası ilişkilerin ve hesaplamaların sunulması CGI programcıkları ile karşılanabilirken performans sayfanın ziyaretçisi arttıkça sistem kaynaklarındaki aşırı yükler nedeniyle sıkıntı oluşturmaya başladı.

CGI yerine alternatif arayışı kısa süre sonra Windows ailesinde kullanılan API "lerin yapısında tasarlanan çok sayıda ISAPI ve NASAPI ler ile sonuç verdi . Bu internet hedefli uygulama ara yüzleri , kabul edebilecekleri bir script diliyle istenen bilgileri yorumlayarak Web ortamına sunmayı sağlıyor. Programcı böylelikle web sunucusundan isteklerini hızlı bir şekilde ve bir programlama dili ile çalışmanın getirdiği fonksiyonelliğe sahip olarak talep etme imkanı buldu.


Genellikle, birlikte çalışan uygulamalar , bir istemci (client ) ve bir sunucu (Server) olarak ayrı ayrı ele alınabilinir. İstemci uygulaması sunucudan hizmet ve veri talep eder sunucu ise istemcinin isteklerine yanıt ulaştırır. Bazı işlemlerde ise İstemciye ulaşan verinin kullanılmasında istemcinin yerel kaynakları kullanır.

Web sunucusu bir HTTP isteği aldığı zaman isteğin statik bir bilgi için mi (düz HTML ) yoksa dinamik bir bilgi için mi (ASP veya ISAPI ) olduğunu web adresinin (URL ) yönlendirdiği dosya uzantısı ile belirler. İstek bir HTML sayfasıysa Web sunucu istemciye hemen HTML sayfayı sonuç olarak verir. Şayet istek bir CGI uygulaması ise web sunucusu yeni bir işlem oluşturur ve isteğe eklenen sorgu dizesi ve diğer parametreler, işleme ilişkin ortam ve standart giriş (STDIN) işleyicisi üzerinden sağlanır. Belli bir ISAPI uzantısıyla eşlenen dosya adı uzantısı ise uygun DLL " i (Dynamic Link Library ) yükler. Örneğin, .asp uzantılı tüm dosyaların istekleri Asp.dll ile eşlenir.

Unutmayalım Web sunucusu derken hazırladığımız web sayfalarının yayınlanması ile sorumlu donanım ve yazılımdan bahsediyoruz . Web sunucusunda verininin depolanması , istenen bilgilerin getirilmesi ve verinin bütünlüğünün korunması gibi database işlemlerinin yürütüldüğü Veri Erişim Mantığı , uygulamayı harekete geçiren iş parçacıklarının kurallarını ve işleyişini ele alan İş Mantığı kullanıcının uygulama ile ilişkisini belirleyen ve kullanılması mümkün olduğunca kolay olması gereken arayüzün yer aldığı Sunum Mantığı yer alır.


Bir Web uygulamasının projelendirilmesi, tasarımı ve yayınlanmasındaki evrelerde;

1 Sistemdeki donanım configirasyonu
2 Kullanılan İşletim Sisteminin Özellikleri ve dosya sistemi (FAT16, FAT32, NTFS gibi)
3 Çeşitli Servis Hizmetleri ,
4 Sistem Kaynaklarının kullanılma mantığı (algoritma) ,
5 Uygulamanın Sınırları ve akış denetimi
6 Verilere erişme yetkileri (Permission) ve güvenlik ayarları (Security) birinci dereceden önemlidir.


Bir web uygulaması birbirinden farklı teknolojileri bir arada bulundurabilir. Yani uyumlu olan bir scriptin yer aldığı bir sitede aynı zamanda Java Appletleri , Active X uygulamaları, çeşitli fonksiyonları yerine getirmek için ASP programları , compananetler ve Macromedia Flash clipleri gibi sesli ve görsel eklentiler yer alabilir . Site kendisi ile entegre çalışacak dosyalar veya bir veritabanı bağlantısıda içeriyor olabilir. Site ayrıca çeşitli uygulama programlarıylada haberleşiyor olabilir (Proxy server ,İndex server , Site server , Net Show Server , Cluster server gibi). Bu noktada Sunucu – İstemci ilişkisinin arasına bir başka kat daha girmiş demektir. İşte bu katmanda iş mantığı yer alıyor. Hatta ikinci bir sunucuda bu görevi üstlenebilir. Böylelikle iş kurallarının yer aldığı bölüm uygulama sunucusuna devredilirken Veri Erişimi ile ilgili çalışmalar Veri Tabanı sunucusuna aktarılmış olur.

Sunucu–İstemci arasına uygulama işlevlerini üstlenecek bir katman eklenmesiyle oluşan yapıyı çok sıralı veya n-tier istemci sunucu mimari diye tanımlıyoruz . Bu yapılanma üzerinde güvenlik katmanı diyebileceğimiz Firewall uygulamalarını da eklediğimizde geniş ölçekli internet uygulamalarında kullanılan bir mimari ortaya çıkıyor. Bu yapı sunum mantığını iş mantığını ve veri erişim mantığını birbirinden ayırır yani kurallar , çalışma mantığı ve veriler bağımsız hale getirilir . Bu mimari ile uygulamalarımızın esnekliği ve performansı artar.

Örneğin 10.000 üyenin kayıtlı olduğu bir organizasyon , üyelerine aidatlarını , ödemelerini , kar zarar dağılımlarını , periyodik olarak görev duyurularını ve benzer bilgileri sunmak amacıyla bir site hazırlıyor. Üyeler kendisine ait kullanıcı adı ve şifresiyle siteye giriş yapıp kendisine ayrılan sayfadan bilgi alacak. Ayrıca bu siteden üyelerin site içindeki hareketlerini kaydetmesi istendi. Sitede üyeler birbirlerine bilgi iletebilecek ve karşılıklı ilişkiler üyelerin kendi tercihlerine göre ayarlanacak. İşte bu projedeki üyelerin bilgilerini kayıt altında tutup istendiğinde sunacak olan veritabanı işlemlerini ayrı bir birimde , hesaplamaların formüllerin ve işlemlerin yürütüldüğü kısımları ayrı bir birimde ve en son kullanıcıya yansıyan menülerin , grafik ve arayüz çalışmalarının da başka bir birimde tasarlanmış olduğu sisteme giriş kontrolünü ( Authentication ) ve güvenlik organizasyonunu ( Firewall ) entegre ettiğimizde belkide birden fazla sunucu ve birden fazla ortama göre tasarım ve analiz çalışması yürütmek gerekecektir. Bu yapıya çok katmanlı mimari diyoruz .

Microsoft Windows , web üzerinde çok katmanlı yapıyı gerçekleştirirken her katmanın ihtiyacını karşılayan Windows tabanlı hizmetleri kullanır . Kurumsal çözümler ve geniş ölçekli projelerde özellikle elektronik ticarete dayalı çalışmalarda kullanılan bileşenlerin sınırlarının çizildiği bu aktif platform içersinde HTML ,DHTML ( Dinamik HTML ) , Scriptler , Kompananetler , AktiveX , ASP , Com bileşenleri ve Sistem Hizmetleri yer alıyor. İşte bir Web uygulamasında web sunucusunun işlevi kendisinin de dahil olduğu bu aktif platforma HTTP (Hyper Text transfer protokol ) yoluyla erişen kullanıcıyı sistem hizmetlerine ulaştırmaktır. ASP ise bu hizmetlerin işleyişini organize eder.